گسل و اثرات هيدروديناميكي آن بر منابع آب كارستي
١.گسل
شكستگي هايي كه با اختلاف سطح تكتونيكي بين دو لبه همراه باشند را گسل مي نامند.
٢. ساختمان يك گسل
ساختمان يك گسل از قسمتهاي زير ساخته شده است.
-سطح گسل : عبارت است از سطحي كه محل لغزش دو قطعه ناهموار را تعيين مي كند.
-خط گسل : اثر سطح گسل روي سطح توپوگرافي را خط گسل گويند.
-بلندي گسل : اختلاف سطح تكتونيكي را بلندي يا ارتفاع گسل گويند.
– نگاه گسل : جهتي كه قطعه فرو رو قرار دارد را نگاه گسل نامند.
٣. نشانه هاي تشخيص گسل
مهمترين پديده ها و يا علاماتي كه در تشخيص گسل مورد استفاده قرار مي گيرد عبارتند از :
بريدگي در سازندهايي كه از نظر جنس و ساخ تمان متفاوت باشند، تكرار يا ناپديد شدن چين ها و مشخصات ويژه گسلها، گاهي نيز رسوب سيليس در سنگهاي مجاور گسل تغييرات ناگهاني در رخساره هاي رسوبي بوجود مي آورد.
٤. علائم فيزيوگرافي در شناخت گسل
از آنجا كه مشخصات فيزيوگرافي در مطالعات ژئومورفولوژي ضروري مي باشد در شناخت گسل هم نيز راهنماي خوبي بنظر مي رسد، بنابراين مهمترين علائم عبارتند از :
1) پرتگاه : عبارت از ديواري با شيب نسبتاً تند كه داراي ارتفاع متفاوتي است.
2) تپ هاي كوچك و پراكنده : سازندهاي رسوبي مقاوم پس از فرسايش به صورت تپه هاي شاهد كه به شكل باريك و پر اكنده به جا مانده است . مشخص مي گردد و از ساير ناهمواريها مرتفع تر مي باشد (ازاينگونه گسلها در سازنه دريايي منطقه قم مي توان مشاهده نمود).
3) پرتگاه آبرفتي : اين شكستگيها معمو ً لا در منطقه كوهپايه ها و به موازات رشته كوه تشكيل مي گردد و اغلب در رسوبات، مخروطه افكنه ها، رسوبات يخچالي و پادگان ههاي آبرفتي و درياچه اي مشاهده مي شود.
4) سطوح مثلثي شكل : سطوح مثلثي شكل ممكن است در طول پرتگاه هاي خط گسل ايجاد شود .گاهي نيز ممكن است در مسير رودخانه كه ن تيجه عمل فرسايش تخريب يافته چنين پديده اي يافت مي شود و يا حركت يخچال ها، سطوح مثلثي شكل توليد كنند . بنابراين سطوح مثلثي شكل اغلب با گسل همراه است.
5) قطعه شدگي در نيمرخ رودخانه : اين قطع شدگي ممكن است در امتداد خط يك گسل انجام گيرد.
6) آبراهه هاي تغيير شكل يافته و وجود چشمه : تغيير شكل آبراهه ها و نيز وجود چشمه ها و مخصوصاً چشمه هاي آبگرم در مناطق كوهستاني، نشاني از وجود گسل م يباشد.
٥. برجستگیهای حاصل از گسل
در نتيجه ايجاد گسل يك سري ناهمواري هايي ايجاد مي گردد كه بعضي از آنها به شكل پلكاني است كه قسمتي از آن در اثر گسل بالا آمده و در سطح بلندتري قرار مي گيرد. (هورست) و فرورفتگ ي هاي بين آنها را گودي (فوسه) مي نامند.
شكل ديگر ناهمواري ها حاصل از گسل در حاشيه رشته كوه هاي جوان در جايي كه تكتونيك عمل نموده مشاهده مي شود. بطوريكه قطعات بوسيله گسل و مخصوصاً گسل هاي مخالف از هم جدا شده و به صورت مايل و يا افقي در آمده اند. هم چنين در نواحي كه از چندين قطعه كه داراي اختلاف سطح تكتونيكي هستند تشكيل شده و شيب طبقات در يك جهت مي باشند طبقات تك شيبي را بوجود مي آورند دره هاي ايجاد شده در حد فاصل قطعات تك شيبي را دره زاويه گسل مي نامند.
حركت گسل :
بطور كلي حركت گسل بوسيله سطح گسل مشخ ص مي گردد كه باعث از هم جدايي بلو کهاي اطراف گسل مي گردد حركات گسلها ناشي از فعاليت هاي تكتونيكي مي باشد كه اين جابجايي قابل تعيين مي باشد . حركات نسبي يك بلوك نسبت به بلوك ديگر ممكن است از طريق ساختارهاي فرعي (شيارهاي گسلي) صورت گيرد.
صفحات گسلي بندرت كاملاً سطحي مستور و صاف است و حركات بلوكها در چنين سطحي اغلب منجر به تشكيل شيارهاي گسلي در جهت جابجايي مي شوند. بسياري گسلها در نواحي كه جريان آب وجود دارد شكل گرفته اند و رشد بلورهاي رشته اي هر فضاي كوچكي در صفحه گسل را پر كرده است سيستم هاي رگه هاي رشته اي در طول سطوح گسل ممكن است معرفي خوبي براي جهت حركت و تغييرات آن در طي تاريخچه گسل باشد.
٧. كاربرد گسل در روي سطح زمين :
بطور كلي كاربرد گسلها در روي زمين را مي توان بشرح زير خلاصه نمود .
– در شكل گيري ناهمواريها
– ايجاد شكستگيها و درز شكاف در سازندها، كه نتيج ه آن تخريب سنگ و تشكيل و تحول خاك در قسمتي از سازند.
– تغيير درمسير رودخانه ها (بالايا پايين رفتن و يا قطع مسير رودخانه)
– تسريع و تشديد حركتهاي توده اي در سازندهاي حساسي كه تحت تاثير اثرات نيروهاي كوهزايي قرارمي گيرند.
– كم ايجاد پستي و بلندي به شكل تپه ماهور در سازندهاي دوران چهارم (مانند قسمت شمالي شهر تهران).
– كمک به ايجاد ناهمواريهاي كارستي و چشمه هاي كارستي
٨-انواع گسل :
بطور كلي گسلها را بر اساس مشخصات هندسي و يا مشخصات ژنتيكي طبق هبندي مي كنند بنابراين از روي وضع تمايل سطح گسل و وضعيت اتفاقي با چين هاي دائمي و بطور اجمالي گسلها را به چند دسته مي توان تقسيم نمود كه مهمترين آنها عبارتند از :
١- از نظر ساختمان زمين شناسي :
– گسل عادي : هنگامي كه سطح گسل عمودي بوده و يا به عبارت ديگر سطح ديگر گسل بطرف بالا مي رود
– گسل معكوس : وقتي كه سطح گسل بطرف قطعه فرو رو بالا مي رود.
– گسل موافق : شيب طبقات در جهت قطعه فرار و بالا مي رود.
– گسل امتداد لغز : اين نوع گسلها پر شيب و اغلب عمودي و داراي جابجايي افقي هستند
٢- از نظر هيدروژئولوژي : -٨
به لحاظ اهميت گسلها و تاثير آنها بر منابع آب زيرزميني، گسلها را ميتوان به صومرت زير تقسيم نمود.
١) گسلهايي كه آبده مي باشند و آب را از خود عبور می دهند.
٢) گسلهايي كه مانع عبور جريان آب زيرزميني از خود مي باشند.
٣) گسلهايي كه باعث انتقال آب زيرزميني در امتداد محور خود (از نقطه اي به نقطه ديگر) مي گردند.
٤) گسلهايي كه باعث انتقال آب زيرزميني بطرف قسمتهاي عمقي صفحه (آئينه) گسل (بطرف اعماق زمين )مي باشند، به عبارت ديگر در گسل بسمت اعماق فرار آب وجود دارد.
–